Voorspelbaarheid en flexibiliteit
Voorspelbaarheid en flexibiliteit. Het blijft voor velen een moeilijke combinatie
Wanneer ik in mijn praktijk het woord voorspelbaarheid uitspreek, zijn er heel wat ouders die angstvallig het schrikbeeld voor ogen zien van routines die hun leven zullen beheersen of het wegvallen van alle spontane activiteiten. Zeker tijdens hun vakantie hebben heel wat mensen geen zin in een vastgelegde planning waarvan niet kan worden afgeweken.
Nochtans hoeven we de dingen niet zwart-wit te bekijken. Beide termen hoeven echt niet tegenover elkaar geplaatst te worden.
Er zijn er heel wat mogelijkheden om voorspelbaarheid te combineren met flexibiliteit. Maar het vraagt een andere kijk op voorspelbaarheid. Heel veel mensen denken bij voorspelbaarheid meteen aan routines en vaste planningen: hoe de dag er zal uitzien, wat je wel en niet zal doen, hoe je een activiteit vorm zal geven… En het is net dat wat heel wat mensen schrik baart. De reden van die misvatting is niet zo raar: wanneer we voorspelbaarheid aanbieden is het immers erg belangrijk om die niet om de haverklap te veranderen, anders is die voorspelbaarheid onbetrouwbaar en verliest ze alle waarde.
Het als-dan principe
Voorspelbaarheid zit echter evenzeer, of zelfs nog meer, in linken of verbanden leggen: het als-dan principe. Je geeft ietwat zekerheid over de toekomst zonder dat deze vastligt.
‘Als dit gebeurt, is dat een mogelijk reactie van anderen en kan je dit doen als oplossing.’
Bijvoorbeeld als het rood is voor je oversteekt, blijf je staan en als het rood
wordt terwijl je oversteekt, loop je snel verder (of terug). Je kan niet voorspellen of het licht op rood of groen zal staan wanneer je ergens aankomt, maar je kan wel zekerheid geven over de gevolgen die dat zal hebben op iemand of op diens omgeving. Het zijn deze linken die voorspelbaarheid geven, flexibiliteit nastreven en ook nog eens flexibel inzetbaar zijn. Je geeft betrouwbare informatie over opties en neemt zo heel wat stress en twijfel weg.
Soms kàn je niet voorspellen wat er zal gebeuren zoals in het bovenstaande voorbeeld. Of denk maar aan het weer. En soms wil je geen voorspelbaarheid bieden: heel wat mensen willen niet vasthangen aan een gemaakte planning of willen niet te veel op voorhand vastleggen. Dit hoeft echt geen probleem te zijn want in beide gevallen kan er wel een als-dan voorspelbaarheid geboden worden.
Hierdoor kunnen we voorspelbaarheid geven aan de onvoorspelbaarheid. ‘Als het regent, dan gaan we in de woonkamer een film kijken en als het niet regent, dan gaan we
naar de speeltuin.’ Soms is het een goed idee om preventief te vermelden wanneer het beslissingsmoment valt, om eindeloze vragen te vermijden. Gebruik beter ook geen abstracte termen als goed weer of slecht weer, want dat is veel te relatief en daarom voor interpretatie vatbaar.
Let wel: het gaat hier niet over consequenties (als je braaf bent, gaan we naar de speeltuin) maar wel over de verschillende opties openhouden en toch de nodige houvast te geven.
Dit is gebaseerd op de reden waarom we juist voorspelbaarheid willen bieden. Niet omdat dat gezellig of leuk is. Wél omdat de toekomstige scenario’s in het hoofd van iemand met autisme te talrijk of te rigide zijn waardoor ze sowieso vaak stress veroorzaken. We willen dus voorspelbaarheid bieden om bepaalde scenario’s uit te sluiten of net te bevestigen.
‘Ik weet niet hoe je bed er zal uitzien op reis, maar het eerste dat we doen als we aankomen is naar jouw bed kijken en het inrichten zoals thuis. Met lakens van Lego en jouw 2 knuffels en kussen.’ ‘Ik weet nog niet wat we zullen eten op het feestje, maar er zal zeker iets zoet zijn, zodra ik weet wat, kom ik het jou meteen zeggen’
‘Ik weet nog niet of we uit eten gaan of thuis zullen eten. Als we uit eten gaan, laten we het je minstens 6u op voorhand weten en kiezen we samen al wat je gaat bestellen.’
In het bieden van voorspelbaarheid over het onvoorspelbare is het goed om twee zaken voor ogen te houden: je geeft een garantie en neemt verantwoordelijkheid weg van de persoon. Bij garantie gaat het om een belofte waar je je sowieso aan zal houden. No matter what. Door die garantie te geven, geef je houvast. Belangrijk is natuurlijk om een garantie te kiezen waar je je aan kan houden. Blijf dus weg van emoties, meningen of indrukken maar ga voor feiten of acties.
Je kan nooit garanderen ‘je zal die vliegtuigreis best leuk vinden’. Hoewel zulk advies vaak goedbedoeld is, zet je daardoor soms net nog meer druk op de ketel. Iemand heeft daardoor niet alleen de angst van het vliegtuig maar ook nog eens de angst om niet te kunnen voldoen aan de verwachtingen. Bovendien word jij onbetrouwbaar bevonden indien achteraf blijkt dat hij de vliegtuigreis vreselijk vond. Geen winnaars in dit verhaal dus.
Wanneer we voorspelbaarheid willen geven, kan dat over alles. Maar dat is natuurlijk niet nodig. Te veel informatie is zeker niet altijd beter dan te weinig. Om te kiezen welke informatie je geeft, helpt het als je een beetje op de hoogte bent van de typische denkpatronen van een specifiek persoon. De ene heeft al snel angstbeelden als hij denkt dat
hij iets alleen zal moeten doen, terwijl de andere zich net druk maakt over onvoorspelbare zintuiglijke aspecten. Wanneer we in de voorspelbaarheid zeker die zaken belichten die belangrijk zijn voor iemand, kan dat heel erg helpend zijn. Bij de ene kan het dus zijn: wanneer we gaan zwemmen, weet ik niet hoe de kleedhokjes er uit zien en welk soort slot ze hebben. Maar ik blijf bij jou om samen te checken of je het zelfstandig kan openen.
Bij de andere kan het er zo uitzien: wanneer we gaan zwemmen, is er mogelijks veel lawaai. We nemen jouw oordopjes mee voor tijdens het zwemmen en je muziek voor ervoor en erna. Voorspelbaarheid en flexibiliteit gaan dus zeker samen. In dit artikel hebben we ons gefocust op de voorspelbaarheid die losstaat van planning. Ook in planning is flexibiliteit zeker een optie, een meerwaarde zelfs. Daarover hebben we het graag in een volgende artikel.