Vluchtplek
Als de stress te groot wordt in een bepaalde situatie, dan is het hebben van controle belangrijk. Dat kan gaan over stress veroorzaakt door een situatie die sociaal te moeilijke is, inhoudelijk te veeleisend is of die zintuiglijk te veel of te lastige prikkels heeft. Een specifieke vorm van controle is demogelijkheid om te kunnen ontsnappen aan die situatie.
In sommige situaties of contexten is die vorm van controle niet zo vanzelfsprekend. Denk bijvoorbeeld aan een les op school, een activiteit op de dagbesteding, een groepsactiviteit … Een deelnemer aan dat soort activiteiten heeft niet altijd het recht om zelf te beslissen of hij nog deelneemt of niet. Het kind dat de klas ontvlucht wordt al snel teruggefloten. De bewoner die weg loopt van de dagbesteding wordt er terug bij gehaald. De groep vindt het niet oké dat een deelnemer zich afzondert.
Voor sommige mensen is het niet eenvoudig om op een gepaste manier te vragen om even weg te mogen, zelfs als dat mogelijk zou zijn. Denk hierbij aan mensen met autisme, een verstandelijke beperking of mensen die een communicatiestoornis hebben. Sommigen hebben het misschien ook moeilijk om in te schattenwanneer het wel en wanneer het niet gepast is om uit de situatie te gaan.
Vaak zie je, als de stress echt te hoog wordt, ze zich het recht gewoon toe-eigenen. Door weg te lopen, agressief te worden, te weigeren om terug te komen … Kortom, ze nemen de broodnodige controle, maar niet op de meest gepaste manier. Als de omgeving niet doorheeft dat het om een laatste redmiddel gaat om die stress onder controle te houden en hier negatief of fel op gaat reageren, dan neemt die stress alleen maar toe. Met het risico dat het tot een soort meltdown leidt waarbij iemand volledig door het lint gaat en alle negatieve gevolgen die daar bij horen. Denken we maar bijvoorbeeld aan een sterke en langdurende negatieve link met die bepaalde context of met de personen die betrokken waren in het conflict. Dit kan leiden tot steeds meer en meer weigeren.
Laat ons eens te kijken of we die controle over het zichzelf beschermen (wat een fijnere omschrijving is dan weglopen of vluchten) niet op een meer gepaste manier kunnen verhelderen en welke deelelementen zijn die hier een rol kunnen spelen en die dus om verheldering vragen.
HOE KAN JE HET VRAGEN?
Moet iemand sowieso communiceren of kan je iemand ook het recht geven om zonder communicatie te vluchten? Communicatie is voor velen niet eenvoudig, laat staan in momenten van hoge stress. Laat dit dus zeker een optie zijn voor sommigen. Zijn er niet-verbale vormen van communicatie met visuele ondersteuning (een afbeelding, een voorwerp) mogelijk? Zijn die laagdrempelig en beschikbaar?
WAT KAN JE DOEN OP DE VLUCHTPLEK?
Een eenvoudige, duidelijke activiteit of een sensorisch rustgevende activiteit is vaak een goed idee. Wat helpt iemand om tot rust te komen? Verkiest iemand bijvoorbeeld eerder een rustige activiteit of een fysieke? Is het materieel permanent beschikbaar op de vluchtplek? Is het klaar om er mee aan de slag te gaan of moet het eerst nog door iemand klaargemaakt worden? Is het iets dat de persoon zelfstandig kan doen op een veilige manier?
HOELANG KAN JE WEGBLIJVEN?
Staat er een limiet op de tijdsduur? Ook al weet je niet altijd op voorhand hoeveel tijd iemand precies nodig heeft om tot rust te komen, het is vaak toch een goed idee om een eindmoment te voorzien. Een te ‘open’ activiteit kan namelijk ook voor stresszorgen. Dat einde kan aangegeven worden door een tijdsindicatie(klok, timer …) maar eventueel ook door een activiteit. Als die activiteit een duidelijk einde heeft, kan dat gebruikt worden als signaal om terug te keren naar de context.
BEN JE DAAR ALTIJD ALLEEN OF NIET?
Misschien is de vluchtplek een ruimte die gedeeld kan worden door verschillende personen. Is het duidelijk voor iemand die daar naar toe gaat of hij alleen zal zijn of niet (of bestaat de kans dat er iemandanders is)? Wie zijn die anderen? Hoeveel kunnen dat er zijn, heeft elk dan een duidelijk afgebakend plekje of niet? Moet er materieel gedeeld worden of niet?
HOE KAN JE TERUG AANSLUITEN?
We maakten al duidelijk dat het vaak een goed idee is om een duidelijk einde te hebben aan de afzonderingsperiode, maar ook de overgang terug naar de context moet duidelijk zijn. Is er een vorm van visuele ondersteuning die terug verwijst naar de oorspronkelijke context (bijvoorbeeld een overgangskaart)? Hoe kan iemand weeraansluiting vinden bij de lopende activiteit of weer meedoen met de groep? Soms is het een goed idee om ook hier een eenvoudige en duidelijk georganiseerde activiteit te voorzien.
Conclusie
Heel wat zaken om te overwegen en te verhelderen. En natuurlijk, als het vluchten zich vaak voordoet, sta dan zeker eens stil bij de aard van de activiteit of het aanbod dat je doet. Waar zit de stress? Kunnen we iets aanpassen aan de activiteit zelf? Is het wel stress of een gebrek aan motivatie misschien? Ook dan zal het belangrijk zijn om te kijken hoe je die motivatie kan opkrikken. Maar dat is dan weer een heel ander verhaal.